Staż hipotetyczny przy ustalaniu wysokości renty

Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy uzależnione zostało m.in. od posiadania przez osobę zainteresowaną odpowiedniego okresu składkowego i nieskładkowego. Niekiedy jednak, oprócz wymienionych okresów, na wysokość świadczenia rentowego wpływa jeszcze tzw. okres hipotetyczny. Prawo do jego naliczenia przysługuje przede wszystkim, gdy ubezpieczony nie udokumentował co najmniej 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego.

Wysokość renty

Renta przysługuje ubezpieczonemu, który został uznany co najmniej za częściowo niezdolnego do pracy. Przy czym istnienie ustalonej w ramach postępowania przed organem rentowym niezdolności do pracy jest jednym z warunków, od których zależy nabycie uprawnień do tego świadczenia. Ponadto równie ważny jest moment powstania omawianej niezdolności. Oprócz wymienionych okoliczności ubezpieczony musi udokumentować odpowiedni okres składkowy i nieskładkowy. Jego wymiar uzależniony został od wieku ubezpieczonego w momencie powstania niezdolności do pracy. Tak wynika z art. 57 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zwanej ustawą emerytalną.

Jeśli chodzi o wysokość należnej renty, to została ona uzależniona m.in. od:

ustalonego stopnia niezdolności do pracy,
wymiaru okresów składkowych i nieskładkowych,
obowiązującej kwoty bazowej,
wysokości indywidualnej podstawy wymiaru świadczenia.

Mogłoby się wydawać, że są to wszystkie elementy, które wpływają na wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy. W algorytmie obliczania renty znalazł się jednak jeszcze jeden składnik, a mianowicie tzw. okres hipotetyczny (patrz ramka).

Sposób obliczenia wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy

Jak wynika z art. 62 ustawy emerytalnej, renta dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy wynosi:

»	24% obowiązującej kwoty bazowej,
»	po 1,3% podstawy wymiaru renty za każdy rok okresów składkowych,
»	po 0,7% podstawy wymiaru renty za każdy rok okresów nieskładkowych,
»	po 0,7% podstawy wymiaru renty za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista osiągnąłby wiek, o którym mowa w art. 24 ust. 1a ustawy emerytalnej, a więc powszechny indywidualny wiek emerytalny przewidziany dla kobiet.

Renta dla osoby częściowo niezdolnej do pracy wynosi 75% renty obliczonej dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy. Okres składkowy, nieskładkowy oraz brakujący do pełnych 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych (tzw. okres hipotetyczny) ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy.

Zasady obliczania okresu hipotetycznego

Ustawodawca najprawdopodobniej założył, że gdyby nie niezdolność do pracy, ubezpieczony zapewne zdołałby wypracować co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy. Do takiego bowiem wymiaru jest uzupełniany okresem hipotetycznym uwzględniony ubezpieczonemu przez organ rentowy okres składkowy i nieskładkowy. Ważną rolę odgrywa również długość przedziału czasowego przypadająca pomiędzy datą zgłoszenia wniosku o rentę a dniem osiągnięcia przez rencistę indywidualnego powszechnego wieku emerytalnego przewidzianego dla kobiet.

Kalkulator wieku emerytalnego dostępny jest w serwisie www.kalkulatory.gofin.pl.

Należy zwrócić uwagę, że bez względu na płeć osoby ubiegającej się o świadczenie rentowe, a więc czy jest to mężczyzna, czy kobieta, analizowany jest okres przypadający do momentu ukończenia powszechnego wieku ustalonego przez ustawodawcę dla kobiet. Dzieje się tak za sprawą zmian wprowadzonych do ustawy emerytalnej z dniem 1 stycznia 2013 r. ustawą o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r. poz. 637). Uprzednio długość doliczanego okresu hipotetycznego zależała od przedziału czasowego przypadającego od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista ukończyłby 60 lat.

Staż hipotetyczny zwiększa więc de facto wysokość należności rentowej. Wartość tego zwiększenia zależna jest przede wszystkim od tego, ile lat i miesięcy zostanie ubezpieczonemu dodane do autentycznego udowodnionego przez niego okresu składkowego i nieskładkowego, aby w sumie wszystkie okresy wynosiły 25 lat. Poza przyjętym wymiarem okresu hipotetycznego wysokość omawianego zwiększenia zależy jeszcze od kwoty indywidualnej podstawy wymiaru renty (przykład).

Warto w tym miejscu przywołać wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 marca 2008 r., sygn. akt III AUa 648/07. Sąd stwierdził w nim, że art. 62 ust. 1 pkt 4 ustawy emerytalnej pełni funkcję ochronną pozwalającą uwzględnić dłuższy okres, tj. brakujący do pełnych 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, nieznajdujący jednak odzwierciedlenia w przebytych faktycznie okresach składkowych i nieskładkowych.

Nie tylko przy rencie

Okres hipotetyczny jest doliczany w zasadzie wyłącznie przy ustalaniu osobie zainteresowanej wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy. Nie może on zostać doliczony przy ustalaniu wysokości emerytury, czy to w myśl nowych, czy starych zasad. Algorytmy dotyczące obliczania wysokości wymienionych świadczeń nie przewidują bowiem takiej możliwości.

Jedynie w sytuacji przyznania ubezpieczonemu przez organ rentowy prawa do emerytury z urzędu, ustawodawca zagwarantował wypłatę emerytury w kwocie co najmniej odpowiadającej pobieranej dotychczas rencie z tytułu niezdolności do pracy.

Przypomnijmy, iż w myśl art. 24a albo 27a ustawy emerytalnej, emeryturę z urzędu przyznaje się zamiast renty osobie, która:

osiągnęła wiek uprawniający do emerytury oraz
podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Bez znaczenia pozostaje więc długość udowodnionego ogólnego okresu ubezpieczenia. Z tego też powodu ustawodawca wskazał, iż emerytura obliczona zarówno według nowych, jak i starych zasad nie może być niższa od pobieranej dotychczas renty z tytułu niezdolności do pracy.

Gwarancja taka może mieć znaczenie dla ubezpieczonych, którym przy ustalaniu wysokości renty uwzględniono odpowiednie zwiększenie z tytułu doliczenia okresu hipotetycznego.

Przykład

Pan Maciej urodzony 20 maja 1960 r. wystąpił 9 stycznia 2015 r. z wnioskiem o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Udokumentował 14 lat okresu składkowego oraz 4 lata okresu nieskładkowego. Wyliczony wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 99,78%, podstawę wymiaru stanowi więc kwota 3.184,91 zł.

Lekarz orzecznik ZUS ustalił, że pan Maciej jest osobą częściowo niezdolną do pracy. Ubezpieczony spełnia warunki do nabycia prawa do renty poczynając od stycznia 2015 r.

Renta wyniosła 1.193,21 zł i została następująco obliczona:

24% × 3.191.93 zł (kwota bazowa) = 766,06 zł,
14 × 1,3% × 3.184,91 zł = 579,65 zł,
4 × 0,7% × 3.184,91 zł = 89,18 zł,
7 × 0,7% × 3.184,91 zł = 156,06 zł.

766,06 zł + 579,65 zł + 89,18 zł + 156,06 = 1.590,95 zł

1.590,95 zł × 75% = 1.193,21 zł.

Pan Maciej udokumentował łącznie 18 lat okresu składkowego i nieskładkowego. Do pełnych 25 lat tego okresu brakowało więc 7 lat. Okres przypadający pomiędzy datą zgłoszenia wniosku o rentę (styczeń 2015 r.) a momentem ukończenia przez rencistę powszechnego wieku emerytalnego przewidzianego dla kobiet urodzonych w maju 1960 r. (listopad 2022 r.) wynosi 7 lat i 9 albo 10 miesięcy. Liczba miesięcy uzależniona jest od daty dziennej osiągnięcia wieku emerytalnego oraz złożenia wniosku o rentę.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.)