Gazeta Podatkowa nr 48 (1193) z dnia 15.06.2015

Renta z ogólnego stanu zdrowia a wypadkowa

Podleganie ubezpieczeniom społecznym umożliwia korzystanie z szeregu świadczeń. Przysługują one, co do zasady, po ziszczeniu się odpowiedniego ryzyka, ale również po spełnieniu przez ubezpieczonego stosownych warunków. Jednym ze świadczeń jest renta z tytułu niezdolności do pracy. Przy czym może ona być przyznana z ogólnego stanu zdrowia zainteresowanego, jak i np. w związku z wypadkiem przy pracy. Nie są to tożsame świadczenia. Oprócz różnic pomiędzy warunkami, które należy spełnić, aby je otrzymać, różne są też zasady ich obliczania.

Niezdolność do pracy

Renta z tytułu niezdolności do pracy, jak sama nazwa sugeruje, przysługuje osobom niezdolnym do pracy. Za taką uznawana jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Jeśli chodzi o częściową utratę zdolności do pracy, to dotyczy to osób, które w znacznym stopniu utraciły zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

Co więcej, przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się:

• stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji,
   
• możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.

Kwestie te reguluje ustawa o emeryturach i rentach z FUS, zwana ustawą emerytalną.

Oceny niezdolności do pracy, jej stopnia oraz ustalenia:

• daty powstania niezdolności do pracy,
   
• trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do pracy,
   
• związku przyczynowego niezdolności do pracy z określonymi okolicznościami, w tym z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową,

dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik ZUS.

Przy czym od orzeczenia lekarza orzecznika osobie zainteresowanej przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej, a Prezes ZUS może zgłosić zarzut wadliwości orzeczenia i przekazać sprawę do rozpatrzenia komisji lekarskiej. Orzeczenie lekarza orzecznika albo orzeczenie komisji lekarskiej stanowi więc dla organu rentowego podstawę do wydania decyzji w sprawie świadczenia, do którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy.

Niezdolność do pracy orzeka się, co do zasady, na okres nie dłuższy niż 5 lat.

Renta z tytułu niezdolności do pracy

W zależności od okoliczności, które spowodowały niezdolność do pracy, renta z tego tytułu może przysługiwać albo z ogólnego stanu zdrowia, albo w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

» z ogólnego stanu zdrowia

Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

• jest niezdolny do pracy, 
   
• ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy, 
   
• niezdolność do pracy powstała w wymienionych przez ustawodawcę okresach, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Tak stanowi art. 57 ust. 1 ustawy emerytalnej.

Niezdolną do pracy jest osoba, która w ramach postępowania orzeczniczego przed organem rentowym uzyskała status osoby co najmniej częściowo niezdolnej do pracy. Natomiast warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego uzależniony został od wieku ubezpieczonego, w jakim powstała niezdolność do pracy (patrz ramka).

» w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową

Z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługuje m.in. renta z tytułu niezdolności do pracy. Przy czym należna jest ona ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

Co ważne, przy ustalaniu prawa do omawianego świadczenia przysługującego z ubezpieczenia wypadkowego, do ustalania wysokości tego świadczenia oraz jego wypłaty stosuje się przepisy ustawy:

• o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwanej ustawą wypadkową oraz
   
• emerytalnej, ale tylko odpowiednio.

W odróżnieniu od renty z ogólnego stanu zdrowia, renta wypadkowa przysługuje:

• niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wypadkowego oraz
   
• bez względu na datę powstania niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

Należy jednak pamiętać, iż postępowanie o ustalenie prawa do takiego świadczenia możliwe jest w zasadzie po uprzednim uznaniu zdarzenia za wypadek przy pracy albo stwierdzeniu w odrębnym postępowaniu istnienia choroby zawodowej. Przypomnijmy, że za wypadek może zostać uznane wyłącznie zdarzenie nagłe wywołane przyczyną zewnętrzną powodującą uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą.

» w związku z wypadkiem w drodze do lub z pracy

Poczynając od 1 stycznia 2003 r. ustawa wypadkowa nie przewiduje świadczeń związanych z wypadkiem w drodze do lub z pracy. Prawo do renty związanej z takim wypadkiem uregulowane zostało w ustawie emerytalnej.

Ubezpieczony, który stał się niezdolny do pracy w związku z wypadkiem w drodze do lub z pracy, został zwolniony przez ustawodawcę od wykazania odpowiedniego, dla wieku powstania tej niezdolności, okresu składkowego i nieskładkowego (art. 57a ustawy emerytalnej). Świadczenie może więc otrzymać nawet osoba z niedługim stażem ubezpieczeniowym.

Za wypadek w drodze do/z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego. Przy czym droga musi być najkrótszą i nie może zostać przerwana, chyba że przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby. Ponadto, jeżeli ze względów komunikacyjnych droga była dla ubezpieczonego najdogodniejsza, nie jest wymagane, aby była najkrótsza. Za drogę do lub z pracy uznana została również droga do miejsca lub z miejsca:

• innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego,
   
• zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych,
   
• zwykłego spożywania posiłków,
   
• odbywania nauki lub studiów.

Wysokość świadczeń

Wysokość renty wypłacanej z ubezpieczenia rentowego uzależniona jest od obowiązującej w dacie nabycia uprawnień kwoty bazowej, ilości udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych oraz od wysokości osiągniętych zarobków przyjętych do podstawy wymiaru renty.

Renta dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy wynosi:

• 24% kwoty bazowej (tzw. część socjalna), 
   
• po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych, 
   
• po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych, 
   
• po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista osiągnąłby przewidziany dla kobiet wiek emerytalny.

Przy czym okresy składkowe i nieskładkowe ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy.

Dla osoby częściowo niezdolnej do pracy renta wynosi 75% ustalonej renty dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy.

Ustalenie wysokości renty wypadkowej należy również rozpocząć od analogicznych wyliczeń jak przy rencie z ubezpieczenia rentowego. Przy czym stosując tę metodę nie ogranicza się wskaźnika wysokości podstawy wymiaru (wwpw) do 250%, tak jak ma to miejsce przy obliczaniu renty z ogólnego stanu zdrowia (art. 17 ust. 3 ustawy wypadkowej). Ustawodawca zagwarantował jednak, że renta z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego nie może być niższa niż:

• 80% podstawy jej wymiaru - dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy, 
   
• 60% podstawy jej wymiaru - dla osoby częściowo niezdolnej do pracy,

przy wwpw ograniczonym do 250%.

Ponadto renta z ubezpieczenia wypadkowego nie może być niższa niż 120% kwoty najniższej odpowiedniej renty ustalonej i podwyższonej zgodnie z ustawą emerytalną. Z powyższego wynika więc, że nawet jeśli chodzi o wysokość najniższych świadczeń rentowych, to korzystniejsza jest renta wypadkowa (patrz tabela).

Przywrócenie prawa do renty

Prawo do renty:

• z ogólnego stanu zdrowia oraz
   
• w związku z niezdolnością do pracy spowodowaną wypadkiem w drodze do lub z pracy,

które ustało z powodu ustąpienia niezdolności do pracy, podlega przywróceniu, jeżeli w ciągu 18 miesięcy od ustania prawa do takiej renty ubezpieczony ponownie stał się niezdolny do pracy (art. 61 ustawy emerytalnej).

Natomiast prawo do renty wypadkowej, które ustało z powodu ustąpienia niezdolności do pracy, przywraca się w razie ponownego powstania tej niezdolności bez względu na okres, jaki upłynął od ustania prawa do renty (art. 17 ust. 4 ustawy wypadkowej).

Tak więc łagodniejsze warunki w zakresie przywrócenia prawa do renty dotyczą rent wypłacanych z ubezpieczenia wypadkowego.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2015 r. poz. 748)

Ustawa z dnia 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2009 r. nr 167, poz. 1322 ze zm.)