Gazeta Podatkowa nr 61 (2040) z dnia 31.07.2023

Dalsze trwanie życia a data wystąpienia o emeryturę

Tworząc nowy system emerytalny, ustawodawca uzależnił wysokość emerytury m.in. od długości dalszego trwania życia, tj. średniej liczby miesięcy życia pozostałej po osiągnięciu danego wieku. Mimo dwóch płci i innego powszechnego wieku emerytalnego dla każdej z nich, wartość średniego dalszego trwania życia jest wspólna dla kobiet i mężczyzn. Przyjęcie natomiast do wyliczenia emerytury konkretnej wartości średniego dalszego trwania życia uzależnione zostało od daty wystąpienia z wnioskiem o przyznanie lub przeliczenie emerytury.

Nowa emerytura

Ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia 1948 r. nabywają prawo do emerytury obliczanej według nowych zasad. Emerytura taka stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego. Jeżeli jednak jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego, do ustalenia wysokości emerytury stosuje się tablice trwania życia obowiązujące w dniu, w którym ubezpieczony osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Tak stanowi art. 26 ust. 1 i ust. 6 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251), zwanej ustawą emerytalną. Podstawa obliczenia emerytury i średnie dalsze trwanie życia to wartości, w oparciu o które obliczana jest nowa emerytura. Podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota:

• zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury,
• zwaloryzowanego kapitału początkowego,
• środków zewidencjonowanych na subkoncie.

Średnie dalsze trwanie życia

Ustawodawca wskazał, że średnie dalsze trwanie życia:

• ustala się wspólnie dla mężczyzn i kobiet oraz
• wyraża się w miesiącach,
• ogłaszane jest w tablicach trwania życia przez Prezesa GUS w formie komunikatu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" corocznie w terminie do dnia 31 marca, dla wieku ubezpieczonych określonego w myśl art. 26 ust. 2 ustawy emerytalnej.

Co do wieku ubezpieczonego w dniu przejścia na emeryturę, to wyraża się go w ukończonych latach i miesiącach.

Tablice trwania życia stanowią podstawę przyznawania emerytur na wnioski zgłoszone od 1 kwietnia do 31 marca następnego roku kalendarzowego (art. 26 ust. 5 ustawy emerytalnej). Podstawą naliczania emerytur w stosunku do wniosków zgłoszonych:

• od 1 kwietnia 2022 r. do 31 marca 2023 r. był komunikat Prezesa GUS w sprawie tablicy średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn (Mon. Pol. z 2022 r. poz. 372),
• od 1 kwietnia 2023 r. do 31 marca 2024 r. jest komunikat Prezesa GUS w sprawie tablicy średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn (Mon. Pol. z 2023 r. poz. 298).

Wartości średniego dalszego trwania życia przypisane do danego wieku podawane w obowiązujących w danym okresie tablicach ulegają zmianie (patrz tabela). Spadek lub wzrost tej wartości bezpośrednio wpływa na ustalaną wysokość emerytury.

Istotna data wniosku o emeryturę

Przy ubieganiu się o przyznanie emerytury średnie dalsze trwanie życia wyraża się w miesiącach dla wieku ubezpieczonego w dniu przejścia na emeryturę obliczonego w ukończonych latach i miesiącach. Przy ustaleniu wieku ubezpieczonego, do którego przypisana jest wskazana w tabeli wartość średniego dalszego trwania życia, znaczenie ma zatem moment złożenia wniosku o emeryturę. Jeżeli ubezpieczony złoży wniosek:

• w miesiącu, w którym osiągnie wiek emerytalny lub wcześniej - brany jest pod uwagę wiek ubezpieczonego z dnia osiągnięcia wieku emerytalnego,
• po miesiącu, w którym osiągnie wiek emerytalny - brany jest pod uwagę wiek ubezpieczonego w dniu złożenia wniosku, a więc gdy ubezpieczony złoży wniosek:
• przed ukończeniem kolejnego miesiąca życia, organ przyjmie średnie dalsze trwanie życia dla ukończonego wieku,
• po ukończeniu kolejnego miesiąca życia, organ przyjmie średnie dalsze trwanie życia dla wieku wyższego o miesiąc (przykład 1).

Aby zatem ustalić prawidłową wartość średniego dalszego trwania życia, którą w konkretnym przypadku należy uwzględnić do naliczenia emerytury, istotne jest:

• dla jakiego wieku należy ją przypisać oraz
• na podstawie jakiej tablicy.

Przypomnijmy, że w myśl obowiązującej zasady średnie dalsze trwanie życia jest ustalane według tablicy trwania życia obowiązującej w dniu:

• złożenia wniosku o emeryturę, chyba że korzystniejsze jest przyjęcie tablicy obowiązującej w dniu, w którym ubezpieczony osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn,
• przyznania emerytury, jeżeli została ona przyznana z urzędu w miejsce dotychczas pobieranej renty z tytułu niezdolności do pracy albo gdy w dniu złożenia wniosku nie są jeszcze spełnione wszystkie warunki do emerytury.

Przyznanie emerytury nie oznacza, że nie można jej przeliczyć. Podstawową okolicznością, po zaistnieniu której wysokość emerytury może zostać ustalona ponownie, jest aktywność zawodowa po przyznaniu świadczenia. Emeryturę powiększa się wówczas o kwotę wynikającą z podzielenia składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu ustalenia prawa do emerytury i zwaloryzowanych zgodnie z art. 25 ustawy emerytalnej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone dla wieku danego ubezpieczonego w dniu złożenia wniosku o przeliczenie wysokości emerytury (przykład 2). Podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota składek zaewidencjonowanych od miesiąca, od którego została podjęta wypłata emerytury po raz pierwszy, do miesiąca poprzedzającego miesiąc zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie emerytury. Zasadę tę stosuje się odpowiednio do kolejnych wniosków o ustalenie emerytury w nowej wysokości (art. 108 ustawy emerytalnej).