Ubezpieczenia i Prawo Pracy nr 21 (591) z dnia 1.11.2023

Prawo do najniższej emerytury po udowodnieniu wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego

Osoba fizyczna w przyszłym roku osiągnie wiek emerytalny i zamierza przejść na emeryturę. Od kilku lat wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia, z tytułu której podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu, a wcześniej była zatrudniona na podstawie umowy o pracę na część etatu. Czy okres wykonywania umowy zlecenia i pracy na część etatu zostanie uwzględniony przy ustalaniu stażu uprawniającego do najniższej emerytury, jeśli z tych tytułów jej wynagrodzenie było/jest niższe niż minimalne wynagrodzenie za pracę?

Tak, z tym że w wysokości przeliczonej, co wyjaśniamy poniżej.

Emerytura dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego (art. 26 ust. 1 ustawy emerytalnej). Podstawę obliczenia emerytury, o której mowa wyżej, stanowi co do zasady kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy o sus.

Wysokość emerytury ulega zwiększeniu za okresy opłacania składek na Fundusz Emerytalny Rolników, Fundusz Ubezpieczenia Społecznego Rolników i ubezpieczenia emerytalno-rentowe, o których mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników, o ile osoba ta nie ma ustalonego prawa do emerytury na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników (art. 26a ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej). Zwiększenie to przyznaje się ubezpieczonemu, który legitymuje się okresami ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki, krótszymi niż 25 lat.

Zgodnie z art. 87 ust. 1 ustawy emerytalnej, w przypadku gdy emerytura przysługująca z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, dalej FUS, określona w art. 26 ustawy emerytalnej, łącznie z okresową emeryturą kapitałową, albo emerytura przysługująca z FUS, określona w art. 26 ustawy emerytalnej, jest niższa niż kwota najniższej emerytury, emeryturę przysługującą z FUS, w tym emeryturę ustaloną ze zwiększeniem, o którym mowa w art. 26a ustawy emerytalnej, podwyższa się w taki sposób, aby suma tych świadczeń nie była niższa od tej kwoty, o ile ubezpieczony:

• mężczyzna - osiągnął wiek emerytalny wynoszący 65 lat i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat,
• kobieta - osiągnęła wiek emerytalny wynoszący 60 lat i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat.

Powyższe oznacza, że jeżeli minimalne wynagrodzenie za pracę wynosi 3.600 zł, a podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe np. za wrzesień br. to 1.200 zł, to ten miesiąc, dla celów ustalenia okresu składkowego, o którym mowa wyżej, podlega uwzględnieniu w wymiarze 10 dni składkowych (tj. 1.200 zł : 3.600 zł = 0,33; 30 dni x 0,33).

Zgodnie z art. 87 ust. 4 ustawy emerytalnej, zasady tej nie stosuje się:

• jeżeli zmniejszenie podstawy wymiaru składek poniżej minimalnego wynagrodzenia nastąpiło na skutek pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłaconego na podstawie przepisów Kodeksu pracy, zasiłków i świadczenia rehabilitacyjnego z ubezpieczenia chorobowego lub z ubezpieczenia wypadkowego,
• jeżeli podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowiła kwota zasiłku stałego z pomocy społecznej, świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego określonych w przepisach o świadczeniach rodzinnych lub zasiłku dla opiekuna określonego w przepisach o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów,
• do pracowników, o których mowa w art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. z 2020 r. poz. 2207 ze zm.), tj. pracowników w okresie pierwszych dwóch lat pracy, dla których do końca 2005 r. wysokość wynagrodzenia za pracę nie mogła być niższa niż 80% minimalnego wynagrodzenia - w pierwszym roku pracy i 90% - w drugim roku pracy, natomiast od 1 stycznia 2006 r. do 31 grudnia 2016 r. pracowników w pierwszym roku pracy, dla których wynosiło ono 80% minimalnego wynagrodzenia; przepis ten został uchylony z dniem 1 stycznia 2017 r.,
• do żołnierzy niezawodowych w służbie czynnej, ubezpieczonych odbywających służbę zastępczą, a także pozostających w służbie kandydackiej funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej.

W okresie składkowym uwzględnia się też okres, za który ustalono zwiększenie, o którym mowa wyżej.

Z kolei okres nieskładkowy uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych (art. 5 ust. 2 w zw. z art. 87 ust. 1 ustawy emerytalnej). Okresy nieskładkowe wymienione zostały w art. 7 ustawy emerytalnej. Przykładowo zalicza się do niego okres nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki - w wymiarze określonym w programie studiów.

Zwracamy uwagę! Prawo do podwyższenia emerytury do kwoty najniższej nie przysługuje w razie zbiegu prawa do emerytury z FUS z prawem do:

• emerytury wojskowej lub policyjnej, o której mowa w art. 85 ust. 5 ustawy emerytalnej,
• emerytury rolniczej określonej w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników,

a ponadto nie przysługuje emerytom, którzy osiągają przychód z tytułu działalności zarobkowej, o której mowa w art. 104 ust. 1-4 ustawy emerytalnej, jeżeli przychód ten przekracza kwotę podwyższenia; do ustalenia kwoty przekroczenia stosuje się odpowiednio przepisy art. 104 ust. 1-8 i art. 106 ustawy emerytalnej.