Gazeta Podatkowa nr 93 (1968) z dnia 21.11.2022

Uwzględnianie i obliczanie okresów pracy do emerytury

Będąc aktywnymi zawodowo, w szczególności w tzw. wieku produkcyjnym, ubezpieczeni zazwyczaj nie zastanawiają się, w jaki sposób organ rentowy naliczy im przyszłą emeryturę. Gdy jednak zbliża się czas przejścia na takie świadczenie, pojawiają się różne pytania, w tym, w jaki sposób obliczany jest staż pracy i jaki ma wpływ na wysokość emerytury. Niewątpliwie nie jest to jedyny parametr mający wówczas znaczenie, ale nie można go bagatelizować.

Emerytura według zdefiniowanej składki

Obowiązujący obecnie powszechny wiek emerytalny wynosi co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn. Ustalając kryteria, w oparciu o które można nabyć prawo do emerytury, ustawodawca wskazał, że przysługuje ona ubezpieczonym po osiągnięciu wskazanego wieku. Zapis taki zawarty jest w art. 24 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2022 r. poz. 504 ze zm.), zwanej ustawą emerytalną i oznacza, że do nabycia prawa do emerytury wystarczy ukończenie stosownego wieku i legitymowanie się choćby jednym dniem podlegania:

• ubezpieczeniu społecznemu, a więc okresem przebytym do 31 grudnia 1998 r. lub
• ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, tj. okresem przypadającym od 1 stycznia 1999 r.

Trzeba przy tym pamiętać, że długość podlegania wymienionym ubezpieczeniom ma wpływ na wysokość emerytury. Podstawę jej obliczenia stanowi bowiem odpowiednio kwota:

• zwaloryzowanego kapitału początkowego obliczanego w oparciu o dane z przebiegu ubezpieczenia przebytego do 31 grudnia 1998 r. oraz
• zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego począwszy od 1 stycznia 1999 r. do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, i
• środków zewidencjonowanych na subkoncie w ZUS prowadzonym w ramach konta ubezpieczonego.

Minimalna emerytura

Określając zasady obliczania nowej emerytury, ustawodawca zastrzegł, że w przypadku gdy emerytura przysługująca z Funduszu, określona w art. 26 ustawy emerytalnej, łącznie z okresową emeryturą kapitałową albo z Funduszu jest niższa niż kwota najniższej emerytury, wówczas emeryturę przysługującą z Funduszu, w tym emeryturę ustaloną ze zwiększeniem rolnym podwyższa się w taki sposób, aby suma tych świadczeń nie była niższa od tej kwoty, o ile ubezpieczony:

• mężczyzna - osiągnął wiek emerytalny wynoszący 65 lat i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat,
• kobieta - osiągnęła wiek emerytalny wynoszący 60 lat i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat.

Co jednak ważne, obliczając łączny wymiar okresów składkowych i nieskładkowych na wskazany cel, okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych. Natomiast przy obliczaniu okresów składkowych przypadających po 1 stycznia 1999 r., dla celów podwyższenia emerytury, miesiące, w których składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe były obliczone od podstawy wymiaru niższej od kwoty minimalnego wynagrodzenia pracowników, uwzględnia się w części odpowiadającej proporcji tej podstawy do kwoty minimalnego wynagrodzenia. Zasady tej nie stosuje się w sytuacjach wskazanych w art. 87 ust. 4 ustawy emerytalnej. Ma to miejsce m.in., gdy zmniejszenie podstawy wymiaru składek poniżej minimalnego wynagrodzenia nastąpiło na skutek pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłaconego na podstawie przepisów Kodeksu pracy, zasiłków i świadczenia rehabilitacyjnego z ubezpieczenia chorobowego lub z ubezpieczenia wypadkowego.

Uwzględniane okresy

Od lat system emerytalny dzieli okresy na składkowe, nieskładkowe i uzupełniające, wymieniając je odpowiednio w art. 6, art. 7 i art. 10 ustawy emerytalnej (patrz tabela). Oprócz dokonanego podziału ustawodawca wskazał parę zasad (art. 5 ustawy emerytalnej), które należy stosować przy uwzględnianiu wymienionych okresów. Przykładowo okresy nieskładkowe mogą być uwzględniane w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych. Ponadto przy ustalaniu prawa do emerytury dla:

• płatników składek, zobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenia emerytalne i rentowe,
• osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność

nie uwzględnia się okresu, za który nie zostały opłacone składki, mimo podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w tym okresie.

Gdyby jednak chodziło o ustalenie wymiaru udokumentowanych okresów do naliczenia kapitału początkowego, wówczas należy wziąć pod uwagę regulacje zawarte w art. 174 ust. 2-2a ustawy emerytalnej. Z regulacji tych wynika m.in., że przy obliczaniu kapitału początkowego nie uwzględnia się okresów związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego lub pracą w tym gospodarstwie. Ponadto jeśli chodzi o okres wychowywania dzieci, to nie jest on ograniczany do 1/3 udowodnionych okresów składkowych.

Przypisując konkretny okres do danej kategorii przy zastosowaniu wskazach zasad, można ustalić wymiar okresu, którym legitymuje się dany ubezpieczony. Pamiętać przy tym należy, że jeżeli okresy składkowe, nieskładkowe i uzupełniające zbiegają się w czasie, to przy ustalaniu prawa do świadczeń uwzględnia się okres korzystniejszy.