Gazeta Podatkowa nr 52 (989) z dnia 1.07.2013

Renta i emerytura z dwóch państw Unii

ZUS nie może z mocą wsteczną odebrać prawa do emerytury osobie, która pobiera rentę rodzinną z innego państwa członkowskiego. Na mocy unijnych przepisów ma jednak prawo pomniejszyć emeryturę na podstawie krajowych uregulowań. Te w przypadku zbiegu prawa do świadczeń dają możliwość zmniejszenia bądź zawieszenia emerytury tylko pod warunkiem, że emeryt osiągnie przychód z tytułu działalności wykonywanej za granicą.

Zakaz kumulacji

Przepisy z dziedziny koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego wprowadzają zakaz kumulacji świadczeń tego samego rodzaju za jeden i ten sam okres ubezpieczenia obowiązkowego. Jest to ogólna zasada, od której są wyjątki.

Mianowicie, by chronić pracowników migrujących i osoby starsze w wieku emerytalnym przed nadmiernie rygorystycznym stosowaniem zasad krajowych dotyczących zawieszenia lub wstrzymania emerytury lub renty, przepisy unijne wprowadzają tzw. reguły antykumulacyjne. Mają one zastosowanie przy zbiegu prawa do świadczeń z dwóch lub więcej państw członkowskich. Ich celem jest ochrona świadczeniobiorców przed nadmierną redukcją świadczeń spowodowaną tym, że przepisy krajowe poszczególnych państw mogą wprowadzać uregulowania związane z zawieszeniem prawa do emerytury bądź renty w przypadku osiągnięcia przychodu.

Zbieg prawa do świadczeń

Kumulacja świadczeń z tytułu inwalidztwa, starości i rent rodzinnych ustalanych lub udzielanych na podstawie okresów ubezpieczenia i/lub zamieszkania spełnionych przez te same osoby uważana jest za kumulację świadczeń tego samego rodzaju. Mowa o tym w art. 53 ust. 1 rozporządzenia 883/2004/WE w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Ponieważ rozporządzenie to obowiązuje stosunkowo niedługo, nie ma jeszcze orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii (TSUE), które doprecyzowywałyby, co tak naprawdę należy rozumieć pod pojęciem świadczeń tego samego rodzaju.

Jednakże pojęcie to miało zastosowanie w poprzednich regulacjach prawnych dotyczących koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, tj. rozporządzeniu 1408/71/WE. Dorobek orzecznictwa TSUE dotyczący świadczeń tego samego rodzaju ma więc zastosowanie w obecnym systemie koordynacji. Za świadczenia tego samego rodzaju należy zatem uznać takie, których przedmiot, cel, sposób obliczania oraz przesłanki ich przyznania są identyczne. Tak wynika np. z wyroku TS z dnia 7 marca 2002 r., w sprawie C-107/00.

Klasycznym przykładem zbiegu prawa do świadczeń jest emerytura z jednego państwa członkowskiego i emerytura z drugiego. Innym przykładem jest emerytura przyznana na podstawie ustawodawstwa jednego państwa członkowskiego z rentą z tytułu niezdolności do pracy udzieloną na podstawie ustawodawstwa innego państwa. Na tym tle powstaje pytanie, czy emeryturę z jednego kraju i rentę rodzinną po zmarłym małżonku z innego kraju należy uznać za świadczenie tego samego rodzaju. Otóż nie. Potwierdza to linia orzecznicza TSUE np. wyrok z dnia 7 marca 2013 r., w sprawie C-127/11. Przykładowo nie będą świadczeniami tego samego rodzaju: emerytura wypłacana Polce przez ZUS, która została wyliczona na podstawie przebiegu pracy zawodowej wykonywanej w naszym kraju oraz niemiecka renta rodzinna wypłacana z racji działalności wykonywanej w Niemczech przez jej nieżyjącego męża.

Reguły antykumulacyjne

Unijne przepisy z dziedziny koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego odnoszące się do zbiegu świadczeń nie zabraniają pobierania dwóch świadczeń z różnych państw członkowskich. Wprowadzają jednak tzw. reguły antykumulacyjne w przypadku zbiegu prawa do świadczeń z tytułu inwalidztwa, starości lub renty rodzinnej ze świadczeniem tego samego rodzaju lub ze świadczeniem różnego rodzaju bądź z innym dochodem.

I tak w świetle unijnych uregulowań instytucja właściwa bierze pod uwagę świadczenia lub dochody uzyskane w innym państwie członkowskim wyłącznie wtedy, gdy stosowane przez nią ustawodawstwo przewiduje uwzględnienie świadczeń lub dochodów uzyskanych za granicą. Polskie uregulowanie, a ściślej rzecz ujmując przepisy ustawy emerytalnej nie wprowadzają uregulowań, które miałyby wpływ na wysokość lub zawieszenie emerytury bądź renty z FUS w przypadku otrzymywania równocześnie świadczeń zagranicznych (emerytalnych, rentowych, z tytułu inwalidztwa). Wskazują jedynie, że emerytury lub renty z FUS wypłaca się w wysokości określonej w ustawie, jeśli umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej, a w razie osiągania przychodu z tytułu działalności, w tym wykonywanej za granicą, prawo do świadczeń ulega zawieszeniu lub zmniejsza się wysokość. Biorąc pod uwagę fakt, że od przystąpienia Polski do Unii wszelkie decyzje polskich instytucji ubezpieczeniowych (ZUS) muszą być wydawane z poszanowaniem formalnych wymogów określonych w przepisach dotyczących koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, a nie umów międzynarodowych, krajowy przepis dotyczący możliwości zmniejszenia lub zawieszenia emerytury lub renty z FUS z powodu otrzymywania świadczeń z innych krajów UE - nie znajduje obecnie zastosowania. Potwierdza to wyrok TSUE z dnia 16 maja 2013 r., w sprawie C-589/10. Dotyczył on Polki, która miała podwójne miejsce zamieszkania, tj. w Niemczech i w Polsce. W 1990 r. nabyła prawo do polskiej emerytury w oparciu o umowę niemiecko-polską z 1975 r. Osiemnaście lat później niemiecka instytucja ubezpieczeniowa przyznała jej prawo do renty rodzinnej po zmarłym mężu m.in. z powodu zamieszkania na terytorium Niemiec. W 2009 r. ZUS uzyskał informacje, że emerytka ma miejsce zameldowania zarówno na terytorium Niemiec, jak i Polski. Na tej podstawie wydał decyzję zabierającą jej prawo do emerytury i nakazał zwrot świadczeń nienależnie pobranych za okres ostatnich trzech lat. Sprawa trafiła do sądu krajowego, który wystąpił z pytaniem prejudycjalnym do TSUE. Trybunał orzekł, że właściwa instytucja państwa członkowskiego nie może odebrać z mocą wsteczną prawa do emerytury i żądać zwrotu rzekomo nienależnie wypłaconej emerytury z tego powodu, że osoba pobiera rentę rodzinną w innym państwie członkowskim, na którego terytorium ma również miejsce zamieszkania. Zaznaczył też, że owa emerytura może być zmniejszona w granicach świadczeń pobieranych w drugim państwie członkowskim, czyli o rentę rodzinną pobieraną w Niemczech, o ile pozwalają na to krajowe uregulowania zapobiegające kumulacji świadczeń. Tymczasem nasze krajowe przepisy nie przewidują obniżenia emerytury z FUS o zagraniczne świadczenie rodzinne.