Emerytura dla pracownika równolegle prowadzącego działalność gospodarczą

Pracownik prowadzący równolegle pozarolniczą działalność gospodarczą zamierza przejść na emeryturę. Z racji zatrudnienia na umowę o pracę z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej opłaca tylko składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Pracownik zdaje sobie sprawę, że w związku z przejściem na emeryturę będzie musiał rozwiązać łączący go z pracodawcą stosunek pracy. Zamierzamy jednak po nabyciu przez niego prawa do emerytury nawiązać z nim ponownie umowę o pracę.

1) Czy pracownik będzie musiał również zlikwidować albo zawiesić prowadzoną działalność gospodarczą?

NIE. Pracownik ubiegający się o emeryturę, czy to wcześniejszą, czy powszechną, dla uzyskania prawa oraz wypłaty tego świadczenia nie musi likwidować ani zawieszać prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej.

Poruszaną przez Czytelnika kwestię wprost rozstrzyga art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.), zwanej ustawą emerytalną. Przepis ten stanowi, że prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego.

Bez wpływu na prawo do omawianego świadczenia pozostaje kontynuowanie prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej. Wskazany przepis dotyczy pracowników, od których ustawodawca wymaga rozwiązania stosunku pracy zawartego przed nabyciem uprawnień emerytalnych (przykład 1).

Warto jednak wskazać, iż prawo do emerytury lub renty podlega zawieszeniu albo świadczenia te ulegają zmniejszeniu z racji osiągania przychodu z tytułu działalności, co do zasady podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Wskazany reżim tzw. zawieszalności świadczeń dotyczy bowiem również osób:

wyłączonych z obowiązku ubezpieczenia społecznego z tytułu ustalenia prawa do emerytury lub renty albo
wykonujących działalność niepodlegającą obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z uwagi na podleganie temu obowiązkowi z innego tytułu.

Dla emerytów prowadzących pozarolniczą działalność za przychód przyjmuje się kwotę stanowiącą podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych. Poruszane zagadnienia w sposób szczegółowy reguluje art. 104 ustawy emerytalnej.

Minimalna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w 2015 r. została określona na poziomie kwoty wynoszącej 2.375,40 zł. Natomiast dla osób korzystających z ulgi w opłacaniu składek, a więc opłacających składki na preferencyjnych zasadach, podstawa wymiaru tych składek stanowi zadeklarowaną kwotę, nie niższą niż 525 zł.

Poczynając od 1 marca 2015 r. kwota przychodu niepowodująca nawet zmniejszenia emerytury wynosi 2.759,90 zł.

Przy czym zasady dotyczące zawieszalności świadczeń nie dotyczą emerytów, którzy osiągnęli indywidualny powszechny wiek emerytalny - art. 103 ust. 2 ustawy emerytalnej.

Przykład 1

Pan Jerzy z dniem 15 marca 2015 r. ukończył 60 lat. W związku z wypracowanym odpowiednim okresem składkowym i nieskładkowym oraz okresem pracy w szczególnych warunkach pan Jerzy od osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego, tj. od 15 marca br. nabył uprawnienia do wcześniejszej emerytury.

Od 1 czerwca 2001 r. pan Jerzy wykonywał pracę w ramach zawartego stosunku pracy oraz jednocześnie prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą.

Zainteresowany rozwiązał łączący go stosunek pracy z pracodawcą z dniem 13 marca 2015 r. Nie podjął jednak żadnych czynności zmierzających do zawieszenia czy też zlikwidowania prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej.

Organ rentowy po sprawdzeniu, iż wnioskodawca spełnia warunki wymagane do przyznania mu wcześniejszej emerytury ustalił ubezpieczonemu takie uprawnienia z dniem 15 marca br., wydając w tym zakresie stosowną decyzję. Organ rentowy podjął jednocześnie wypłatę przyznanej emerytury z dniem jej przyznania.

Dla przyznania i wypłaty emerytury nie było przeszkodą kontynuowanie przez pana Jerzego pozarolniczej działalności gospodarczej rozpoczętej jeszcze przed nabyciem uprawnień emerytalnych, tj. w 2001 r.

2) Czy po rozwiązaniu przez pracownika umowy o pracę i po jego przejściu na emeryturę będzie on mógł nadal opłacać z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej tylko obowiązkową składkę zdrowotną? Czy przerwa w zatrudnieniu będzie miała wpływ na opłacane przez niego składki z działalności?

Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę i prowadząca jednocześnie działalność gospodarczą podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym wyłącznie ze stosunku pracy. Tak jest jednak tylko wtedy, gdy z pracy na etacie (niezależnie od wymiaru czasu pracy) uzyskuje ona przychód podlegający oskładkowaniu (od którego pracodawca nalicza jej do ZUS składki ubezpieczeniowe) przynajmniej w kwocie minimalnego wynagrodzenia. W 2015 r. minimalna płaca wynosi 1.750 zł, a dla pracownika w I roku pracy - 1.400 zł. Taka osoba - jako przedsiębiorca - obowiązkowo opłaca do ZUS jedynie składkę zdrowotną; składki społeczne może opłacać tylko dobrowolnie.

Po rozwiązaniu umowy o pracę w związku z przejściem na emeryturę pracownik nadal nie będzie podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Osoby posiadające ustalone prawo do emerytury z racji prowadzonej działalności podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym wyłącznie na zasadzie dobrowolności (art. 9 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz. U. z 2015 r. poz. 121). Jeśli przystąpią do nich, to wówczas obowiązkowe jest dla nich ubezpieczenie wypadkowe. Nie mogą natomiast wnioskować o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym (podlega mu wyłącznie osoba, dla której ubezpieczenia emerytalne i rentowe są obowiązkowe). Natomiast ubezpieczenie zdrowotne dla osób prowadzących pozarolniczą działalność jest obowiązkowe w każdym przypadku. Przedsiębiorca (także z prawem do emerytury) jest nim objęty niezależnie od tego, czy ubezpieczeniom społecznym podlega obowiązkowo, czy dobrowolnie.

Informację o ustalonym prawie do emerytury przedsiębiorca podaje w piątym znaku kodu tytułu ubezpieczenia wpisując w nim cyfrę 1.

Na taki sposób objęcia ubezpieczeniami emerytowanego przedsiębiorcy nie ma wpływu jednoczesne jego zatrudnienie (lub nie) na podstawie umowy o pracę. Zasadniczo rozwiązanie umowy o pracę nie miałoby więc żadnego znaczenia, ale tylko wtedy, gdyby pomiędzy ostatnim dniem zatrudnienia a nabyciem prawa do emerytury nie było ani jednego dnia przerwy (przykład 2). Wówczas ponowne zatrudnienie takiej osoby już po ustaleniu prawa do emerytury nie miałoby wpływu na objęcie jej ubezpieczeniami z racji prowadzonej firmy.

Gdyby jednak przyznanie uprawnień emerytalnych nastąpiło później, np. kilka dni po rozwiązaniu stosunku pracy, wówczas za okres, w którym przedsiębiorca już nie pracował na etacie, ale nie miał jeszcze prawa do emerytury, musiałby opłacić obowiązkowe składki społeczne (przykład 3).

Należy wskazać, że uzyskując prawa emerytalne (potwierdzone decyzją ZUS) w trakcie miesiąca, w dokumentach rozliczeniowych sporządzonych za ten miesiąc przedsiębiorca powinien rozliczyć za siebie składki:

w dwóch blokach raportu ZUS RCA - jeśli je rozlicza również za inne osoby lub
w dwóch deklaracjach ZUS DRA - jeśli rozlicza składki tylko za siebie

z właściwym kodem tytułu ubezpieczenia jako przedsiębiorca:

nieuprawniony do emerytury, ze składkami na ubezpieczenia społeczne rozliczonymi od zadeklarowanej podstawy wymiaru nie niższej niż najniższa obowiązująca go podstawa proporcjonalnie zmniejszona o dni, w których nie podlegał on obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym oraz składką zdrowotną naliczoną od pełnej podstawy wymiaru obowiązującej za cały miesiąc,
posiadający ustalone prawo do emerytury, z wykazanymi zerowymi składkami (społecznymi i zdrowotną) oraz zerowymi podstawami ich wymiaru.

Przykład 2

Pan Nowak miał zawartą umowę o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy i jednocześnie prowadził działalność gospodarczą, z której opłacał tylko składkę na obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne. Z dniem 10 marca 2015 r. rozwiązał jednak stosunek pracy (dzień ten był ostatnim dniem zatrudnienia), a od 11 marca 2015 r. ZUS ustalił mu prawo do emerytury.

Zakład pracy ponownie go zatrudnił na podstawie umowy o pracę od 23 marca br. Z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej przedsiębiorca nie podlegał w marcu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, ponieważ:

od 1 do 10 marca pozostawał w zatrudnieniu i jako pełnoetatowy pracownik musiał uzyskiwać ze stosunku pracy wynagrodzenie w wysokości co najmniej minimalnego;
od 11 marca posiadał już uprawnienia emerytalne.

Za marzec br. opłacił więc z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej jedynie obowiązkową składkę zdrowotną.

Przykład 3

Przedsiębiorca był jednocześnie zatrudniony na podstawie umowy o pracę na 3/4 etatu i uzyskiwał z tego tytułu miesięczne wynagrodzenie w kwocie 2.000 zł. Ponieważ jego pensja z etatu przewyższała kwotę minimalnego wynagrodzenia (wystarczyłoby, gdyby była równa), z tytułu prowadzonej działalności opłacał do ZUS jedynie składkę na obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne i nie wnioskował o objęcie dobrowolnymi ubezpieczeniami społecznymi. Z dniem 10 marca 2015 r. rozwiązał z pracodawcą umowę o pracę (dzień ten był ostatnim dniem zatrudnienia). Uprawnienia emerytalne ZUS przyznał mu jednak dopiero od 24 marca 2015 r., a od 25 marca podjął on ponownie zatrudnienie u tego samego pracodawcy. W takim przypadku w okresie od 11 do 23 marca 2015 r. ubezpieczenia społeczne (emerytalno-rentowe i wypadkowe) były dla przedsiębiorcy - z racji prowadzonej przez niego działalności - obowiązkowe. W związku z tym złożył on w ZUS druk:

ZUS ZWUA z datą wyrejestrowania od 11 marca 2015 r. oraz kodem przyczyny wyrejestrowania 600 (inna przyczyna wyrejestrowania),
ZUS ZUA, na którym zgłosił się do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych i wypadkowego oraz ubezpieczenia zdrowotnego z datą od 11 marca 2015 r.,
ZUS ZWUA z datą wyrejestrowania od 24 marca 2015 r. oraz kodem przyczyny wyrejestrowania 600,
ZUS ZZA, na którym zgłosił się do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego z datą od 24 marca 2015 r., wpisując w piątym znaku kodu tytułu ubezpieczenia cyfrę 1, co oznacza, że posiada prawo do emerytury.

Składki na ubezpieczenia społeczne za marzec 2015 r. przedsiębiorca naliczył od najniższej podstawy wymiaru proporcjonalnie zmniejszonej o dni, w których nie podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z racji pozostawania w stosunku pracy oraz ustalenia prawa do emerytury, tj. od kwoty 996,14 zł (2.375,40 zł : 31 dni marca × 13 dni marca, w których podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym). Składkę zdrowotną za marzec opłacił w pełnej wysokości.