Emerytura z ZUS i KRUS dla niektórych ubezpieczonych

Reformy ubezpieczeń społecznych powodują m.in., że pewne grupy ubezpieczonych mają szansę na nabycie prawa do określonych świadczeń. Tak też jest w przypadku ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., którzy po spełnieniu określonych przesłanek mogą nabyć prawo zarówno do emerytury powszechnej z ZUS, jak i z KRUS. Jeśli jednak nie dojdzie do zbiegu uprawnień do obu świadczeń, ustawodawca przewidział inną możliwość.

Emerytura z ZUS

Emerytura powszechna z ZUS ubezpieczonym urodzonym po 1948 r. przysługuje po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego wynoszącego 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn i udokumentowaniu jakiegokolwiek okresu podlegania ubezpieczeniu, a więc:

społecznemu - przypadającemu do 31 grudnia 1998 r. lub
emerytalnemu i rentowym - przypadającym od 1 stycznia 1999 r.

Omawianą emeryturę można zatem nabyć po osiągnięciu stosownego wieku niezależnie od długości przebytego okresu składkowego i nieskładkowego. Ubezpieczeni powinni przy tym pamiętać, że wymiar udokumentowanego przebiegu ubezpieczenia, a w związku z tym wysokość osiąganego przychodu, nie pozostaje bez znaczenia dla wysokości emerytury powszechnej. Można bowiem nabyć prawo do emerytury powszechnej nawet w wysokości niższej od minimalnej emerytury i nie spełnić warunków do podwyższenia obliczonej emerytury do kwoty najniższej.

Powszechna emerytura obliczona według zreformowanych zasad stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego. Jeśli chodzi o:

podstawę obliczenia emerytury, to stanowi ją kwota zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz środków zewidencjonowanych na subkoncie,
średnie dalsze trwanie życia, jest to wskaźnik dożycia osoby przechodzącej na emeryturę w określonym wieku ustalany wspólnie dla mężczyzn i kobiet oraz wyrażany w miesiącach.

Kwestie te reguluje art. 24 ust. 1, art. 25 ust. 1 oraz art. 26 ust. 1 i ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2024 r. poz. 1631), zwanej ustawą emerytalną. Przy czym tak ustalona wysokość emerytury może ulec zwiększeniu za okresy opłacania składek na Fundusz Emerytalny Rolników, Fundusz Ubezpieczenia Społecznego Rolników i ubezpieczenie emerytalno-rentowe, o których mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników (art. 26a ust. 1 ustawy emerytalnej). Emerytura z FUS obliczana jest zatem w oparciu o kwotę:

zwaloryzowanego kapitału początkowego i
zewidencjonowanych, na koncie i ewentualnie subkoncie w ZUS, składek emerytalnych odpowiednio zwaloryzowanych,

i może zostać zwiększona za okresy opłacania składek m.in. na ubezpieczenie emerytalno-rentowe rolników.

Emerytura rolnicza

Ubezpieczonemu (rolnikowi, domownikowi) urodzonemu po 31 grudnia 1948 r. emerytura rolnicza przysługuje, jeśli spełnia on łącznie następujące warunki:

osiągnął wiek emerytalny wynoszący w przypadku kobiet 60 lat, a mężczyzn 65 lat,
podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 25 lat.

Okres podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu to okres ubezpieczenia społecznego rolników począwszy od 1 stycznia 1991 r. Przy czym do okresów podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, od których zależy prawo do emerytury rolniczej osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., zalicza się okresy:

podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników indywidualnych i członków ich rodzin w latach 1983-1990,
prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16. roku życia, przed 1 stycznia 1983 r.

Wymienionych okresów nie zalicza się jednak do okresów ubezpieczenia, jeżeli zostały zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury/renty na podstawie odrębnych przepisów. Wskazane zasady wynikają z art. 19 ust. 1 oraz art. 20 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2024 r. poz. 90).

Zatem prawo do emerytury rolniczej uzyska osoba, która poza wymaganym wiekiem będzie legitymować się co najmniej 25-letnim okresem podlegania wyłącznie rolniczemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu.

Łączenie ubezpieczenia ZUS z KRUS

W razie zbiegu prawa do emerytury lub renty przysługującej na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników z prawem do emerytury lub renty z innego ubezpieczenia społecznego, uprawnionemu wypłaca się jedno wybrane przez niego świadczenie. Zasady tej nie stosuje się do osób uprawnionych jednocześnie do emerytury rolniczej oraz do emerytury przyznanej na podstawie art. 24 ust. 1, art. 24a lub art. 184 ustawy emerytalnej. Mowa o tym w art. 33 ust. 2-2a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Z obowiązujących zasad dotyczących przyznawania emerytury powszechnej z ZUS oraz KRUS wynika, iż istnieje możliwość pobierania dwóch świadczeń albo jednego zwiększonego świadczenia (patrz ramka).

Możliwość pobierania jednego/dwóch świadczeń

Z zasad dotyczących ustalania prawa do świadczeń emerytalnych wynika, że ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia 1948 r., po spełnieniu odpowiednich warunków, mają szansę zarówno na emeryturę rolniczą, jak i z ZUS, tj. świadczenia wypłacane w zbiegu.

Zatem osoba, która po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego nabędzie prawo do:

-	emerytury rolniczej (czyli będzie legitymować się co najmniej 25-letnim okresem podlegania wyłącznie rolniczemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu) oraz
-	emerytury pracowniczej (za okresy podlegania ubezpieczeniu w systemie powszechnym),

będzie miała prawo do wypłaty obu świadczeń, tj. z ZUS i KRUS.

Natomiast osoba, która ukończy wiek emerytalny i nie legitymuje się 25-letnim okresem rolniczego ubezpieczenia emerytalno-rentowego, a posiada okresy ubezpieczenia społecznego w systemie powszechnym, może wystąpić o przyznanie prawa do emerytury pracowniczej do ZUS i zwiększenia za okresy opłacania składek na:

-	Fundusz Emerytalny Rolników,
-	Fundusz Ubezpieczenia Społecznego Rolników i ubezpieczenie emerytalno-rentowe, o których mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników.

To tzw. zwiększenie rolne:

-	ustala się według zasad wymiaru części składkowej emerytury rolniczej przewidzianych w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników, na podstawie zaświadczenia Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego o okresach opłacania składek,
-	nie przysługuje osobie mającej ustalone prawo do emerytury na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników,
-	przyznaje się ubezpieczonemu, który legitymuje się okresami, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, krótszymi niż 25 lat,
-	podlega refundacji z funduszu emerytalno-rentowego określonego w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Natomiast osobom urodzonym przed 1 stycznia 1949 r., przy ustalaniu prawa i wysokości emerytury rolniczej, uwzględnia się zarówno okresy pracy rolniczej i podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, jak i okresy innego ubezpieczenia, od których zależy prawo do emerytury zgodnie z przepisami dotyczącymi świadczeń z systemu powszechnego (np. z tytułu zatrudnienia, prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej). W przypadku uzyskania prawa również do emerytury pracowniczej, osobom takim wypłaca się jedno wybrane świadczenie, tj. emeryturę:

-	rolniczą z KRUS uwzględniającą okresy innego ubezpieczenia lub
-	pracowniczą z ZUS z uwzględnieniem tzw. okresów rolnych na zasadach wskazanych w ustawie emerytalnej.